Başlıktaki soruyu yanıtlamaya başlamadan önce kaza/olay araştırması faaliyetlerinin ana unsurlarını hatırlayalım:
- İlk Tepki/Kriz yönetimi
- Kanıt ve bilgilerin toplanması
- Bulguların analiz edilmesi
- Çözüm önerilerinin belirlenmesi
- Rapor hazırlanması
Günümüzde herhangi bir kaza/olay araştırması gerçekleştirirken bu 5 ana başlıktaki tüm faaliyetleri insan kabiliyetleri ölçüsündeki “davranışları ve öngörüler” ile gerçekleştiriyoruz. Başlangıçta belirttiğim konuya bu bilgileri hatırlattıktan bir soru ile devam edebiliriz:
Acaba bu başlıklardan hangileri dijitalleşebiliriz?
Sırayla gidelim…
1.İlk tepki dönemindeki faaliyetlerin birçoğu kaza mahalinde yapılan çalışmalar olduğundan, eğer yakın sürede tüm işlerimizi insansı robotlara devretmeyeceksek, sanırım bu başlık da uzunca bir süre insanlar tarafından gerçekleştirilmeye devam edecek. Kısa süre içerisinde belki insan kabiliyetini arttıran çeşitli yazılım, aplikasyon ve donanımlar geliştirilmesi mümkün olacaktır ancak yine de halen bu yetkinlik insanlık elinde belirli bir süre daha devam edeceğe benziyor…
2.“Kanıt ve bilgilerin toplanması” adımı da şu an için “talep” ile gerçekleştirilen ve bu yanıyla halen “insana özgü” bir faaliyet olarak tanımlanabilir. Fütüristik bir bakış açısıyla görgü şahitleri ile de robotların mülakat yapabileceğini söyleyebiliriz elbette ancak sanıyorum bu yazıda sınırları bu denli zorlamanın anlamı olmayacaktır. Yalan makinası gibi cihazlar çok eskiden bu yana kullanılıyor ancak konumuzun “yasal yargılamalar” ile şu aşamada bir mesafesi var ki zaten ülkemizde bu cihazlar da bildiğim kadarıyla yargılamalarda aktif olarak kullanılmıyor. Bu nedenle bu başlığından da uzunca süre insanlar tarafından sürdürüleceğini söyleyebiliriz…
3.“Bulguların analiz edilmesi” ise konunun en heyecanlı bölümünü oluşturuyor. Aslında başlıktaki “bilirkişi” vurgusunun bir nedeni de bilirkişilerin çoğu zaman “bulgu analizi” yapıyor olması ile ilgili. Burada bir parantez açarak “kaza/olay araştırması ve bilirkişilik faaliyetleri” arasında anlamlı bir fark olduğunu söylemek gerekecektir. “Kaza analisti” kavramı ile “bilirkişi” kavramını bu yazı da benzer anlamlarla kullandığımı belirtmek istiyorum.
Yine de konu üzerine fikir egzersizi yapmak için “bilirkişi” kavramı üzerinden devam edeceğim…
Şimdi bir soru: Çok uzak olmayan bir gelecekte acaba bu faaliyetler insansızlaştırılabilir mi?
Eğer bu mümkün olursa araştırmanın son adımları olan çözüm önerilerinin belirlenmesi ve raporlamayı dijitalleştirmek oldukça kolay olacaktır…
Konuyu bu noktadan biraz daha açmaya çalışacağım…
Bulgu analizinde ne kadar detaylı ve anlamlı veri seti elde edebilirsek o kadar doğru sonuçlar elde etmek mümkün olacaktır. Eğer bu aşamada kullanılacak kök neden analizi yöntemi ve yöntemin ihtiyaç duyduğu verileri dijitalleştirebilirsek önemli bir adım atabiliriz. Eğer yaşanmış bir kaza ile ilgili elimizde “yeterince iyi ve dijital veri(kanıt/bulgu)” varsa,her kazanın kendi özgünlüğü olduğunu kabul etmekle beraber, tanımlı algoritmalar ile kazanın kök nedeni ve çözüm önerilerine yönelik yaklaşımlar geliştirebiliriz.
Bunun için ihtiyacımız olan kazaya neden olan faktörlerin doğrudan ve dolaylı olanlarının tanımlandığı geniş bir veri seti olacaktır.
Bir önceki noktadan devam edecek olursam, yeterince geniş ve sürekli genişleyebilen bir veri seti ise derin öğrenme tabanlı bir yazılımda** çok gelişkin sonuçlar sunabilecektir.
4 ve 5. Kaza araştırmasının son adımlarında(raporun oluşturulması ve önerilerin sunulması) bahsedilen algoritmalar ile elde edilen analiz sonuçlar yine analiz kısmında olduğu gibi ilişkilendirilmiş öneriler ile birlikte raporlanabilecekir.
Özetle, tanımlanan kaza faktörleri ve kaza arasında bağlantıları(ilişki kombinasyonları) kuran ve erişilen kök nedene veri setinden uygun çözüm yöntemini atayan, derin öğrenme alt yapısına sahip bir yapay bir algoritma bunları gerçekleştirebilir….
Hatta bu işletim sistemini sektörel şirketlerin ortaklaşa geliştirip, veri setlerini canlı tutarak çok uzun olmayan bir vadede büyük veri analizleri de gerçekleştirmesi mümkün olabilecektir. Zaman içerisinde niteliği ve çeşitliliği artan veriler, faktörel analizler ve istatistiki ağırlıklandırmalar ile kazaların kök nedenleri kolaylıkla ortaya çıkarılabilecektir.
Böylelikle kaza araştırmalarının en önemli sorunlarından biri olan “objektiflik” ilkesinde günümüzde insanlarla çalışma handikaplarını ortadan kaldırabiliriz…
Belki de bu yaklaşım ile gelecekte insansı robotlar mahkemelerde görev almaya başlayacak ve bu algoritmaları kullanarak kaza analizlerini gerçekleştirecektir. Böylelikle mahkemelerde dijital-robot bilirkişiler görev almaya başlayacaktır.
Hem yargıçlar dijitalleşiyor*** da bilirkişilerin neden dijitalleşmesin değil mi?
Elbette bu böylesi bir durumun birçok handikabı da olacağını tahmin edebiliriz. Zira yapay zeka ve etik tartışmaları halen sonlanmış değil.Bu konuya da belki ilerleyen yazılarda değinme imkanı bulabilirim…
—
Notlar
** Bu noktada bir parantez açarak zaten birçok ülkede kaza analiz yazılımları olduğunu ancak bu yazılımların birçoğunun “tecrübe biriktirme” gibi insana ait olan bir yeteneğe sahip olmadığını söylememiz gerekir.
